Historia

Gmina Kórnik obfituje w liczne relikty zamierzchłej przeszłości. Badania wykopaliskowe prowadzone w różnych punktach gminy wykazały, że w okolicach jezior przez kilkadziesiąt stuleci intensywnie rozwijało się osadnictwo. Najstarsze ślady pobytu człowieka na tych terenach pochodzą z co najmniej V tysiąclecia p.n.e.

Do rozkwitu osadnictwa doszło około 1300 r.p.n.e. w związku z rozwojem kultury łużyckiej. Na początku epoki żelaza na Półwyspie Szyja (Jez. Bnińskie) powstała jedna z większych osad obronnych w Wielkopolsce. W następnych wiekach liczba osad i zamieszkującej w nich ludności zwiększała się.

W połowie X w. istniały osady w Biernatkach, Błażejewie, Bninie i Kórniku. Za panowania Mieszka I na Półwyspie Szyja założono obronny gród i podgrodzie. W XIII w. na terenach obecnego Bnina zaczęły powstawać zalążki miasta – już od 1232 r. mówi się o kasztelanach bnińskich. Następnie majętność bnińska przeszła w prywatne ręce stając się własnością rodu Łodziów.

Około 1390 r. Władysław Jagiełło nadał Bninowi prawa miejskie – od tego czasu pozycja miasta stale wzrastała aż do połowy XVII w., gdy jego znaczenie zaczęło maleć na rzecz sąsiedniego Kórnika.

Zdjęcie nr 1 Bnin wykop między grodem i stożkiem 1966 rok

Zdjęcie nr 2 Półwysep Szyja z lotu ptaka

Początki Kórnika nie są tak dobrze znane jak powstanie i rozwój Bnina. Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z XII wieku.  Początkowo była to osada wiejska, która zaczęła się intensywnie rozwijać dopiero, gdy znalazła się w rękach rodu Górków.

W 1426 r. Mikołaj Górka zarządził budowę drewnianego łącznika zamku, a Łukasz Górka w ok. 1437 r. zlecił budowę kościoła parafialnego i przekształcił majątek kórnicki w swoją siedzibę rodową. Zabiegi Górków o nadanie praw miejskich Kórnikowi przyniosły efekt w ok. 1450 r., miasto lokowane było na prawie magdeburskim. Po śmierci ostatniego z rodu Górków, majątek przeszedł w ręce rodu Czarnkowskich, a później Grudzińskich.

W 1676 r. dobra kórnickie kupili Działyńscy. Były one ich własnością przez ponad dwa stulecia. W okresie tym przyczynili się do rozkwitu rezydencji, miasta, jak i okolicznych wiosek.

Wielkie zasługi w rozbudowie majątku poczyniła Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka, która nie tylko przebudowała swoją rezydencję, ale przede wszystkim odbudowała i unowocześniła miasto, sprowadziła nowych osadników, rzemieślników oraz kupców i nadała im liczne przywileje.

Zdjęcie nr 3 Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka

W 1793 r. Wielkopolska została wcielona do państwa pruskiego jako prowincja o nazwie Prusy Południowe. Mieszkańcy Kórnika i okolic bohatersko walczyli w toczących się w Wielkopolsce powstaniach (1794 r. i 1806 r.).

W 1807 r. Wielkopolska wcielona została do Księstwa Warszawskiego, a po kongresie wiedeńskim region oddano Prusom jako Wielkie Księstwo Poznańskie. Od tego czasu przez ponad sto lat trwała walka z narastającą germanizacją.

W tym trudnym okresie (pod zaborami) właścicielem dóbr kórnickich był Tytus Działyński – wielki patriota i mecenas kultury. Zbierał pamiątki narodowe, ponownie przebudował zamek, unowocześnił folwarki, utworzył bibliotekę i Arboretum.

Za swoją działalność patriotyczną i udział w powstaniu listopadowym zapłacił konfiskatą dóbr i zmuszony został do opuszczenia kraju. Po wygranym procesie majątek kórnicki powrócił jednak w ręce Działyńskich.

Po powrocie z emigracji (1840 r.) Tytus Działyński poświęcił się działalności wydawniczej.

Zdjęcie nr 4 Tytus Działyński

Dzieło ojca (Tytusa Działyńskiego) kontynuował syn Jan Kanty Działyński, który przyczynił się do powstania najbogatszej w Polsce kolekcji drzew i krzewów w Arboretum Kórnickim. Powiększył on zbiory biblioteczne i tak jak ojciec wspierał finansowo działania zmierzające do odzyskania niepodległości.

Zdjęcie nr 5 Jan Kanty Działyński

Pod koniec XIX w. majątek przejął Władysław Zamoyski. Nowy właściciel zajmował się głównie przeciwdziałaniem germanizacji i obroną polskiej własności ziemskiej.

Majątek powiększył m.in. o Zakopane (gdzie wybudował kolej, elektrownię, wodociągi), jak i wywalczone w procesie Morskie Oko.

Przed śmiercią przekazał swój majątek – 20.000 ha – narodowi polskiemu, a w 1925 r. Sejm powołał Fundację pod nazwą „Zakłady Kórnickie”. Zniesiona przez władze PRL-u w latach 50-tych XX w. Fundacja została restytuowana w 2001 r.

Zdjęcie nr 6 Władysław Zamoyski

W okresie międzywojennym Kórnik i Bnin były miasteczkami zamieszkanymi głównie przez ludność polską oraz w niewielkim stopniu przez ludność niemiecką i żydowską.

Zdjęcie nr 7 Synagoga z 1767 roku/ rozebrana ok. 1940 roku

W 1934 r. Bnin utracił prawa miejskie, a w 1961 r. został połączony administracyjnie z Kórnikiem. 

W 1939 r. rozpoczęto masowe wyniszczanie ludności polskiej i żydowskiej. 20 października 1939 r. przed kórnickim ratuszem rozstrzelano 16 kórniczan. W 1940 r. Niemcy zlikwidowali cmentarz żydowski, a następnie zabytkową bożnicę.

Na szczęście wojna nie spowodowała poważniejszych zniszczeń zarówno w zamku, jak i w mieście.

Zdjęcie nr 8 Obywatele ziemi kórnickiej podczas rozstrzeliwania przez Niemców

Zdjęcie nr 9 Rozstrzelani obywatele ziemi kórnickiej